Cisy i rośliny żywopłotowe

W obrębie poszczególnych gatunków występują liczne odmiany o zróżnicowanym kolorze (igły zielone, zielono-żółte lub zielono-białe) i pokroju (odmiany kolumnowe, okrywowe, szeroko rozrastające się itp.).
Ciekawostką jest fakt, że wśród cisów występują okazy męskie i żeńskie.  Okazy żeńskie zawiązują nasiona, a męskie posiadają jedynie pylniki. Bardzo rzadko występują okazy dwupienne czyli takie gdzie na jednej roślinie znajdują się zarówno kwiatostany męskie jak i żeńskie. Często wyznacznikiem danej odmiany jest płeć. Przykładowo odmiany typowo żywopłotowe cisa pośredniego Hicksii i Hilli różnią się przede wszystkim pod kątem płci. Odmiana cisa pośredniego Hicksii jest żeńska (posiada nasiona), a odmiana Hilli jest klonem męskim (nie zawiązuje nasion). Warto wiedzieć, że męskie odmiany cisa bardzo obficie pylą od końca zimy do wiosny. Naturalnie między tymi odmianami występuje jeszcze kilka innych różnic, ale ta jest najistotniejsza.

Jeśli dotarliście do tego fragmentu to jesteście prawdziwymi pasjonatami ogrodnictwa! W zamian mamy dla was jeszcze garstkę ciekawostek.

Nasiona cisa są oliwkowo brunatne. Wyglądem przypominają twardą, malutką pestkę. Na zewnątrz są otoczone czerwoną mięsistą osnówką. Czerwona osnówka jest jadalna, natomiast twarde nasiona cisa są trujące. Trujące właściwości cisów obrosły już w legendy. Cis jest rośliną trującą jak większość iglaków w naszym ogrodzie. Szczególnie w igłach i korze cisów znajduje się wysokie stężenie trujących alkaloidów. W nasionach stężenie to jest wielokrotnie niższe. W cisach występuje alkaloid taksyna. Alkaloid ten powoduje przede wszystkim zaburzenia pracy serca i porażenie ośrodka oddechowego. Alkaloidem występującym w cisie jest także paklitaksel. Ten naturalny alkaloid terpenowy z grupy taksanów jest stosowany jako lek przeciwnowotworowy zwłaszcza w raku piersi, płuc, prostaty czy żołądka. Więc to co jest trucizną niekiedy staje się lekiem.

Świat roślin sam reguluje wiele spraw. W interesie rośliny jest przetrwanie, dlatego trujące części rośliny są gorzkie… bardzo gorzkie! Mają zniechęcać zwierzęta do obgryzania ich fragmentów. Natomiast żywotnym interesem rośliny jest pozostawienie po sobie potomstwa. Tu z pomocą przychodzą słodkie jadalne osnówki! Nasiona celowo są nimi otoczone. Mają zachęcać ptaki i małe ssaki do ich zjadania. Nasiona cisa po to są gorzkie, aby zwierzęta ich nie rozgryzały. Uszkodzone nie mają żadnej wartości reprodukcyjnej. Nieuszkodzone nasiona zjedzone np. przez ptaki, razem ze słodką mięsistą osnówką, przechodzą nieuszkodzone przez przewód pokarmowy. W ten sposób nie czynią swojemu „kurierowi” żadnej krzywdy. Wydalane przez zwierzę nasiono cisa, w znacznej odległości, ma szansę wykiełkować i dać początek nowej roślinie. Słodkie, jadalne osnówki cisów stały się zatem spiżarnią dla zwierząt na trudne zimowe dni, a ich czerwony kolor jest jak baner reklamowy w najlepszym supermarkecie! Jeśli lubicie w swoim otoczeniu małe ptaki (często też te śpiewające), wiewiórki, jeże i inne, to odmiany żeńskie będą dla nich czymś takim jak dla was najbliższe delikatesy otwarte 24/7. W prosty sposób, sadząc cisy, możecie dać im schronienie, pożywienie i przyczynić się do ich przetrwania, zwłaszcza na terenach miejskich.

Cis to roślina długowieczna (żyje około 2000 lat), silnie rosnąca o wyjątkowo dużych zdolnościach regeneracyjnych. Potrafi odbudowywać nawet duże uszkodzenia i zabudować się po bardzo silnym cięciu. Ma to znaczenie w przestrzeniach o dużym narażeniu na uszkodzenia mechaniczne (np. ciągi piesze, zwierzęta w ogrodach przydomowych itp.). Poza tym ta cecha jest bardzo przydatna kiedy właścicielom zmieni się koncepcja co do wyglądu żywopłotu! Wyobraźcie sobie inne gatunki roślin iglastych, które nagle zapragnęlibyście ściąć do wysokości kolan… pewnie zostałyby same pnie… Cis potrafi zregenerować się nawet ze starych, zgrubiałych pędów. Roślina ta jest również odporna na niskie temperatury. Dobrze zimuje w naszym klimacie (nie wymarza). Nie jest też szczególnie wybredna. Rośnie na stanowiskach słonecznych, pół cienistych, a nawet znosi stanowiska zacienione (jest to najbardziej cienioznośna roślina spośród iglastych występujących w naszej strefie klimatycznej). Oczywiście w pełnym cieniu będzie rosła bardzo powoli, ale poradzi sobie. Rośnie na glebach przeciętnych, wilgotnych (ale nie podmokłych!), wapiennych. Nie preferuje gleb nadmiernie suchych, zabagnionych ani kwaśnych.

Cisy od lat były cenione ze względu na swoje cenne drewno. Dawniej był to kosztowny towar chętnie pozyskiwany przez kupców z Angii i Holandii. Drewno cisa jest bowiem bardzo elastyczne, trwałe i twarde. Jest bardzo sprężyste i najtrudniej łupiące się spośród wszystkich europejskich gatunków drewna. Jego zbita, bezżywiczna struktura uczyniła z niego idealny materiał do wyrobu broni (w tym łuków czy kusz) oraz mebli (meble gdańskie i kolbuszowskie). Właśnie te niezwykłe właściwości drewna cisowego stały się przyczynkiem do jego zagłady. Trzebienie lasów z cennego drewna cisowego spowodowało znaczący ubytek tego rodzimego gatunku w naturalnym drzewostanie. W obawie o całkowite wyginięcie cisa w roku 1423 Władysław Jagiełło na mocy statutu wareckiego objął cisa ochroną gatunkową. Był to pierwszy, najwcześniej objęty ochroną w Polsce gatunek.

Jeśli chcielibyście w swoim ogrodzie świadomie tworzyć miejsca przyjazne małym ptakom i ssakom to nie wahajcie się sadzić cisów. Pamiętajcie, że małe sikorki czy wróble nie budują gniazd wysoko w koronach okazałych, wysokich drzew. Ptaki te szukają swoich kryjówek w plątaninie gałęzi krzewów, gdzie mogą się ukryć przed drapieżnikami. Dodatkowo miejsca te są najczęściej na poziomie naszego wzroku. Warto wówczas wyłączyć telewizor, zaparzyć kubek herbaty i zapatrzeć się cudowny ptasi taniec, a jeśli szczęście Wam dopisze to waszym żywopłotem, jak autostradą, będą przemykać rude wiewiórki. Jeże nie pogardzą za to słodkimi osnówkami w czasie niedoborów w ich mięsnej diecie. Razem z cisami bądźcie przygotowani na wizyty pożytecznych gości w Waszych ogrodach!